Prawidłowe działanie sprzętu udojowego
Prawidłowe działanie sprzętu udojowego jest jednym z podstawowych warunków utrzymania zdrowia wymion co w konsekwencji przekłada się na zużycie antybiotyków, dobrostan zwierząt oraz wskaźniki brakownia krów w stadzie. Niezależnie od tego z jakim systemem udojowym mamy do czynienia, czy to hala udojowa, karuzela, robot udojowy, czy też zwykła dojarka konwiowa, potrzeby krów są zawsze takie same. Sprzęt musi zapewniać szybki, bezpieczny i wygodny dla zwierząt proces pozyskiwania mleka. Przed podjęciem decyzji o zakupie nowej dojarki powinno się rozważyć jakimi środkami się dysponuje. I nie chodzi tylko o finanse, ale również o własny czas, dostępność siły roboczej czy dyspozycyjność specjalistycznego serwisu.
Wiedza lekarzy zajmujących się jakością mleka musi obejmować wiele aspektów produkcji mleka: żywienie, środowisko w którym żyją krowy, budowę budynków inwentarskich, higienę udojową, coraz częściej jednak możemy spotkać lekarzy weterynarii na hali udojowej podczas doju. Hala udojowa to kluczowe miejsce do walki z mastitis, dlatego też znajomość budowy i działania różnych systemów udojowych pozwala na szybkie i jednocześnie bez szkody dla zdrowotności wydojenie krowy. Aby uznać dój za zdrowy i wydajny należy:
a) dbać o to, aby krowy obecne na hali udojowej były możliwie jak najczystsze i najspokojniejsze,
b) zastosować właściwą dla danego systemu metodę udoju,
c) utrzymywać aparat udojowy w jak najlepszym stanie,
d) zarządzić pracą dojarzy.
Lekarze weterynarii którzy specjalizują się w jakości mleka co raz częściej przeprowadzają na hali udojowej także szereg badań za pomocą specjalnych urządzeń np.: test dynamiczny (podczas pracy). W tym celu należy monitorować
1. Utrzymanie pulsatorów:
- Wszystkie aparaty powinny mieć równo ustawione pulsatory
- Około 60 „uderzeń” na minutę
- Stosunek czasu doju do czasu masażu 65/35 (60/40 w zależności od producenta)
- Lewy i prawy kanał muszą pracować równo tj. maksymalna różnica do 2%
Pulsator powinien być sprawdzany na wysokości aparatu, co pozwoli na wykazanie problemów w wężykach po drodze pomiędzy pulsatorem a aparatem.
2. Poziom podciśnienia:
W zależności od systemu podciśnienie w lini układu systemu udojowego (widoczne na zegarze) powinno wskazywać od -40 do -50/-52 kPa w zależności od systemu (zależne od wysokości linii), ale najważniejsze jest ciśnienie oddziaływujące na końcówkę strzyka. W związku z tym badanie powinno być wykonane podczas doju. Bezpieczne wartości to - 37- 40kPa (-37 bardziej bezpieczne/łagodne, -40 szybsze dojenie).
Zapis doju jednej krowy na którym można zaobserwować wszystkie interesujące nas parametry (podciśnienie, pustoduj, pośrednio stabilność) pochodzący z Biocontrol Vadia
2. Stabilność podciśnienia:
Pompa wytwarzająca podciśnienie powinna mieć rezerwę wydajności. Zasadą jest to, że 1 na 16 aparatów udojowych może być zrzucony przez krowę i zasysać powietrze z otoczenia a podciśnienie w układzie nie powinno spaść więcej niż 2 kPa. Dodatkowo, aby utrzymać wymagane wartości powinniśmy zadbać o regulator który należy czyścić raz na tydzień. Utrzymanie stabilności podciśnienia ogranicza transfer patogennych bakterii z aparatu udojowego do wnętrza ćwiartki. Aby sprawdzić czy pompa podciśnieniowa jest wystarczająco wydajna dla naszego systemu udojowego można skorzystać ze wzoru :
900l/min + 30l na każdy aparat (trzeba liczyć również sprzęt dodatkowy który może być używany jednocześnie)
Wielkość pompy jest również ważna w procesie mycia. Odpowiednia jej wydajność jest potrzebna do wytworzenia turbulencji w rurach w trakcie procesu mycia. Jeśli pompa nie jest wystarczająco wydajna, to woda w początkowym odcinku rury umyje cały rurociąg, ale w końcowym po prostu przepłynie dołem pozostawiając w górnej części (zwłaszcza w okolicy gniazd aparatów) nawisy z pozostałości odbitego od dna rurociągu mleka.
Zapis podciśnienia w układzie podczas testu odpadnięcia aparatu (fall off test Vadia)
3. Automatyczne odłączanie kolektora (Automatic Cluster Removal ACR)
Bezpieczny Limit odłączenia jednostki dojącej przy minimalnym przepływie:
- 500ml/min przy doju dwukrotnym
- 700-800ml/ przy doju trzy razy na dobę
- Czas dodajania 5s
Ważne aby nie wprowadzać zmian jednorazowo ( przypadku błędnych ustawień) , należy zmieniać limity i skracać czas dodajania w odstępach cotygodniowych (100 ml i 5s). Jeśli użytkujemy system udojowy starszego typu, który nie posiada systemu ACR , aby ocenić właściwy próg ściągania kubków udojowych należy sprawdzić ilość mleka resztkowego, które pozostało w wymieniu po zakończeniu doju. Ilość mleka resztkowego nie powinna być mniejsza niż 250ml.
5. Automatyczny masaż
Wszelkiego rodzaju dodatkowe systemy masażu przy obecnej prawidłowej rutynie doju nie są konieczne i wydłużają tylko czas doju zarówno na początku jak i na jego końcu. W większości limity przepływu aktywujące masaż są niższe niż powinien być bezpieczny limit odpięcia. Warto pamiętać, że przedłużając dój zwiększa prawdopodobieństwo zakażenia wymion min poprzez pustodój w wyniku czego może dochodzić do uszkodzenia końcówki strzyka czyli tzw hiperkeratozy.
6. . Kolektor
jest to pojemnik do którego przedostaje się mleko z wymienia a następnie transportowane jest do rurociągu mlecznego. Krowy wysokowydajne charakteryzują się dzisiaj wysoką wydajnością oraz szybkim oddawaniem mleka przez co wielkość kolektora musi być większa niż 15 lat temu i powinna wynosić minimum 300 ml. Zbyt mały kolektor powoduje, że mleko nie jest z niego wystarczająco szybko usuwane w związku z czym dochodzi do opłukiwania strzyków w mleku wcześniej wydojonym co w konsekwencji może zwiększać ryzyko mastitis.
7. Gumy strzykowe
Dbając o sprzęt udojowy nie można zapominać o wymianie gum strzykowych. Ich rola jest kluczowa z uwagi na to, że jest to jedyna część systemu udojowego, która faktycznie ma kontakt z krową, zapewnia masaż strzyka oraz odpowiednią stymulację całego wymienia. Zużyte gumy przyczyniają się do pogorszenia zdrowotności wymion i jakości mleka. Gumy strzykowe należy wymieniać co około 2500 cykli dojenia a w przypadku gum silikonowych co około 4000 cykli . Dój mechaniczny powinien odzwierciedlać jak najbardziej naturalny proces oddawania mleka dlatego obecnie poleca się trójkątne wentylowane gumy strzykowe, które zmniejszają negatywny wpływ doju mechanicznego na strzyk. Również rozmiar gum ma znaczenie. W skrócie im mniejsze tym lepsze. Wąskie gumy lepiej dolegają do strzyka przez co podciśnienie nie oddziałuje na całą jego skórę tylko na końcówkę. Oznacza to mniej obrzęków strzyków i mniej bolesności w trakcie doju, jest to istotne w przypadku pierwiastek dla których dój jest szczególnie stresujący.
Dodatkowo przynajmniej raz w roku należy wymieniać przewody pulsacyjne (SPT).
Przykładowy kalendarz utrzymania dojarki
Cały czas musimy mieć na uwadze, że nie unikniemy awarii sprzętu udojowego ale przed niektórymi nagłymi sytuacjami jesteśmy w stanie się zabezpieczyć. W gospodarstwie absolutnie powinien znajdować się agregat prądotwórczy na wypadek przerw w dostawie prądu. W gospodarstwach , które utrzymują kilkaset zwierząt powinny być zainstalowane dwie pompy podciśnieniowe i używane naprzemiennie ze zmianą co miesiąc (nieużywana pompa może zardzewieć i w przypadku awarii drugiej może nie udać się jej uruchomić).
Wszystkie powyższe czynności sprawdzające powinny wykonane również na sprzęcie udojowym znajdującym się na porodówkach oraz tym służącym do dojenia krów z karencją na mleko.
Przemysław Błaszczyk
Gabinet Weterynaryjny PREVENT, Syberia
Członek Polskiego Stowarzyszenia ds. Mastitis
Zdjęcia: Wojciech Ptak